Fundacje rodzinne wchodzą na scenę

Po latach oczekiwań i miesiącach prac nad projektem, 21 lutego 2023 r. została ogłoszona ustawa o fundacji rodzinnej. Nowe regulacje wejdą w życie po trzech miesiącach od ogłoszenia, a więc już 22 maja tego roku.

Fundacje rodzinne to długo wyczekiwana inicjatywa, dzięki której możliwe będzie powołanie do życia instytucji w celu gromadzenia majątku i zarządzania nim z myślą o jego pokoleniowej sukcesji. Ponadto, zadaniem fundacji rodzinnej będzie dokonywanie świadczeń na rzecz jej beneficjentów – poprzez wypłatę środków pieniężnych, udostępnienie majątku lub inną formę wsparcia.

Fundacja rodzinna nie musi jednak pełnić jedynie roli „sejfu” dla rodzinnego dobytku
i skarbonki dla członków rodziny. To rozwiązanie ma także umożliwiać pomnażanie majątku w sposób korzystny podatkowo. Model i uprawnienia fundacji rodzinnej pozwalają postrzegać ją jako atrakcyjną formę inwestowania, w tym również w start-upy.

Co musi fundacja rodzinna?

Fundacja rodzinna jako podmiot posiadający osobowość prawną, podlega wpisowi do rejestru fundacji rodzinnych, a jej siedziba musi znajdować się na terytorium RP. W celu powołania fundacji rodzinnej konieczne będzie przygotowanie przez fundatora aktu założycielskiego albo testamentu, obejmującego oświadczenie o utworzeniu fundacji rodzinnej.

Kluczowy dla funkcjonowania fundacji rodzinnej jest jej statut, którego treść ustala jej fundator. Statut fundacji rodzinnej oprócz m.in. jej nazwy, siedziby, czasu trwania fundacji oraz szczegółowego celu, dla którego fundacja jest powoływana musi przede wszystkim określać grono beneficjentów oraz zakres ich uprawnień, a także wartość funduszu założycielskiego oraz przeznaczenie mienia fundacji po jej rozwiązaniu.

Co może fundacja rodzinna?

Fundacja rodzinna, poza kumulowaniem majątku, może również prowadzić działalność gospodarczą w zakresie dozwolonym przez regulacje ustawowe, w tym m.in. dotyczącą zbywania mienia, o ile mienie to nie zostało nabyte wyłącznie w celu dalszego zbycia, najmu, dzierżawy lub udostępniania mienia do korzystania na innej podstawie, przystępowania do spółek handlowych, funduszy inwestycyjnych, a także uczestnictwa w nich, nabywania i zbywania papierów wartościowych, instrumentów pochodnych i praw o podobnym charakterze, czy udzielania pożyczek beneficjentom i spółkom, w których fundacja uczestniczy.

Zakaz zbywania przez fundacje rodzinne mienia nabytego w celu jego dalszego zbycia nie będzie miał zastosowania do praw wynikających z przystąpienia do spółek handlowych, funduszy inwestycyjnych oraz do nabywania i zbywania papierów wartościowych. Wobec tego fundacje rodzinne będą mogły swobodnie inwestować swój majątek w obrót m.in. akcjami i udziałami w spółkach prawa handlowego.

Warto podkreślić, że dochód z działalności wykraczającej poza dopuszczalny zakres, opodatkowany będzie w ramach podatku dochodowego CIT z wykorzystaniem podwyższonej, „sankcyjnej” stawki w wysokości 25%.

Fundacja rodzinna jako inwestor

Fundacja rodzinna może pełnić rolę inwestora pasywnego – nabywać i posiadać udziały, akcje, czy też ogół praw i obowiązków wspólnika spółki osobowej, czerpać dochody z szeroko pojętych praw autorskich, licencji oraz patentów. Naturalnym wydaje się więc wykorzystanie fundacji rodzinnej do inwestowania w start-upy. Fundacja rodzinna może bowiem czerpać korzyści z inwestycji zarówno dzięki uczestniczeniu w dywidendzie, jak i poprzez sprzedaż posiadanych udziałów lub akcji. Przewidziane ustawą preferencje podatkowe czynią zaś ten model szczególnie atrakcyjnym.

Również start-upy powinny być zainteresowane współpracą z fundacjami rodzinnymi. Prywatne instytucje mogą być bardziej chętne do lokowania posiadanych środków, a także bardziej elastyczne i otwarte na współpracę.

Opodatkowanie

Zasadniczo dochód generowany w ramach dozwolonej działalności gospodarczej przez fundację rodzinną będzie budował majątek, który, dopóki nie zostanie przekazany beneficjentom, nie będzie podlegał opodatkowaniu. Oznacza to, że jeśli fundacja rodzinna będzie zbywać udziały i akcje w spółkach kapitałowych, rozpoznany z tego tytułu zysk nie będzie podlegał opodatkowaniu podatkiem dochodowym CIT.

Brak obowiązku zapłaty podatku CIT trwa, dopóki fundacja rodzinna nie dokonuje wypłat na rzecz beneficjentów. Wypłaty mogą mieć formę przekazania lub postawienia do dyspozycji na rzecz beneficjenta przez fundację rodzinną świadczenia oraz mienia w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej. W takich przypadkach fundacja rodzinna będzie zobowiązana do uiszczenia podatku dochodowego CIT w stawce 15% podstawy opodatkowania – przychodu odpowiadającego wartości świadczenia lub mienia. Można wyraźnie dostrzec analogię do tzw. estońskiego CIT – fundacja płaci podatek od przysporzenia, które uzyskuje osoba trzecia, czyli beneficjent.

Z kolei przepisy ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych przewidują zwolnienie
z PIT obejmujące przychody podatnika z tytułu otrzymania mienia w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej oraz z tytułu otrzymanego świadczenia od fundacji rodzinnej, o ile podatnik ten będzie w stosunku do fundatora małżonkiem, zstępnym, wstępnym, pasierbem, rodzeństwem, ojczymem lub macochą (tzw. „grupa 0”). Pozostali beneficjenci, będą objęci podatkiem dochodowym PIT w stawce 15%.

Co więcej, przychód z tytułu otrzymania świadczenia od fundacji rodzinnej lub mienia w związku
z rozwiązaniem fundacji nie rodzi obowiązku uiszczenia daniny solidarnościowej.

Podsumowanie

Uczestnictwo w zyskach z takich inwestycji, a więc wypłata świadczenia na rzecz beneficjenta to koszt 15% CIT po stronie fundacji rodzinnej oraz brak podatku dochodowego po stronie podatnika, a także brak daniny solidarnościowej po stronie podatnika, o ile ten jest w grupie 0 fundatora.

Szczególne zasady opodatkowania w ramach fundacji rodzinnych powodują, że instytucje te mogą wziąć udział w tworzeniu nowego popularnego modelu inwestowania w start-upy, jako atrakcyjnej metody dywersyfikacji form lokowania rodzinnego kapitału.

Mechanizm prawny jaki przewidziany jest dla fundacji rodzinnej pozwala na dużą elastyczność. Może to być zaletą, ale także generować pewne ryzyka. Wiele zależy od założeń fundacji oraz jej statutu. Wymagana jest staranność w planowaniu fundacji rodzinnej, co uzasadnia sięgnięcie po pomoc doświadczonych prawników, którzy rozumieją zarówno warunki prawne, jak również rzeczywistość biznesu.