Sprzedaż akcji a zobowiązania podatkowe

Podatek dochodowy

Nabywanie akcji spółek, zarówno tych notowanych na giełdzie jak i prywatnych, to jedna z najbardziej popularnych metod inwestowania kapitału. Dotyczy to nie tylko osób fizycznych, dla których taka forma lokowania środków stanowi źródło dodatkowego dochodu, ale także inwestorów profesjonalnych (m.in. aniołów biznesu) oraz instytucjonalnych tj. funduszy. Nie ulega wątpliwości, że nadrzędnym celem, niezależnie od statusu posiadacza akcji, jest przede wszystkim osiągnięcie zysków wskutek zbycia posiadanych akcji.

Efektem ubocznym osiągania dochodów wskutek zbywania posiadanych akcji w spółkach jest powstanie określonych skutków w sferze podatkowej. Tam, gdzie pojawia się zysk, należy zawsze zidentyfikować związane z nim konsekwencje podatkowe. W przypadku zbywania akcji może wystąpić szereg okoliczności, które odmiennie ukształtują sytuację podatkową, a zależy to przede wszystkim od statusu sprzedającego posiadane akcje.

PIT

Osoba fizyczna, która dokonuje odpłatnego zbycia akcji, stosownie do treści art. 17 ust. 1 pkt 6 lit. a ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych (dalej jako: „ustawa PIT”), uzyskuje przychody z kapitałów pieniężnych. Jak stanowi art. 30b ust. 1 ustawy PIT, w przypadku osiągania przychodów zakwalifikowanych do tej kategorii, zastosowanie znajduje odrębna stawka podatku dochodowego w wysokości 19%. Zbywca (akcjonariusz) obowiązany jest do samodzielnego wyliczenia podatku dochodowego, a następnie wykazania go w deklaracji podatkowej PIT-38 i wpłaty do urzędu skarbowego. Co ważne, opisywanej deklaracji nie można składać razem z małżonkiem, nawet jeśli oboje uzyskiwali wymagany rodzaj dochodów. Każdy z małżonków musi wypełnić odrębne zeznanie w formularzu PIT-38.

Jeżeli w roku podatkowym podatnik dokona jednej sprzedaży akcji, zobowiązany będzie zapłacić podatek od dochodu osiągniętego tylko z tej czynności. Natomiast kiedy akcje sprzedawane są przez podatnika w ramach wielu transakcji w jednym roku podatkowym, wówczas dochód z odpłatnego zbycia akcji uzyskany w roku podatkowym stanowi sumę dochodów z poszczególnych umów sprzedaży akcji. Co istotne, zgodnie z art. 30b ust. 5 ustawy PIT, dochodów tych nie łączy się z dochodami opodatkowanymi na zasadach określonych w art. 27 (zasady ogólne) oraz art. 30c (podatek liniowy).

Dochodem z odpłatnego zbycia akcji, a więc podstawą opodatkowania, jest różnica między przychodem ze sprzedaży a kosztami jego uzyskania. Koszty te określane są na dzień uzyskania przychodu, a więc poniesione wydatki stają się kosztem uzyskania przychodu dopiero w momencie zbycia akcji. Sposób określania dochodu został szczegółowo uregulowany w art. 30b ust. 2 ustawy PIT. W rozumieniu ustawy kosztami uzyskania przychodu z odpłatnego zbycia akcji są wydatki na ich nabycie, takie jak m.in. cena nabycia, opłaty notarialne, opłaty związane z prowadzeniem lub założeniem rachunku inwestycyjnego oraz zapłacone odsetki i prowizje od kredytów na zakup akcji.

Ulga IPO

Zgodnie z art. 21 ust. 1 pkt 105 ustawy PIT, podatnik uzyskujący dochody z odpłatnego zbycia akcji może skorzystać ze zwolnienia od podatku dochodowego w tym zakresie. Zwolnienie przewidziane jest dla dochodów z odpłatnego zbycia akcji objętych lub nabytych przez podatnika w wyniku pierwszej oferty publicznej w rozumieniu art. 4 pkt 5 ustawy o ofercie publicznej i warunkach wprowadzania instrumentów finansowych do zorganizowanego systemu obrotu oraz o spółkach publicznych.

Dodatkowo ustawa przewiduje, że skorzystanie z ulgi IPO jest możliwe, o ile odpłatne zbycie akcji nastąpiło po upływie trzech lat od dnia, w którym akcje te zostały dopuszczone do obrotu na rynku regulowanym albo wprowadzone do alternatywnego systemu obrotu. Ponadto wymagane jest aby podatnik, który objął lub nabył te akcje, nie stanowił ze spółką podmiotów powiązanych w rozumieniu art. 23m ust. 1 pkt 4 ustawy PIT w okresie dwóch lat poprzedzających dzień objęcia lub nabycia tych akcji przez podatnika.

Należy więc uznać, że ulga IPO skierowana jest do osób, które nie pełnią funkcji kierowniczych w spółce (np. nie zasiadają w zarządzie takiej spółki), ani bezpośrednio lub pośrednio nie dysponują znaczącym udziałem w strukturze akcjonariatu spółki.

Ulga dla inwestorów alternatywnych spółek inwestycyjnych

Przepisy art. 26hc ustawy PIT wprowadziły do systemu podatkowego preferencję podatkową dla podatników inwestujących w alternatywne spółki inwestycyjne (dalej jako: „ASI”) lub wspólnie z taką spółką. Przepisy ustawy PIT przewidują dwie sytuacje, w których ulga ta znajduje zastosowanie.

W pierwszej podatnik, który nabył (objął) akcje w ASI, uprawniony jest do zastosowania ulgi w postaci możliwości odliczenia od podstawy opodatkowania kwoty stanowiącej 50% wydatków na nabycie (objęcie) akcji w tej ASI. Nie ma przy tym znaczenia jaki udział procentowy w kapitałach zakładowych spółek portfelowych posiada dana ASI.

Alternatywnie, podatnik uprawniony jest do zastosowania tej ulgi w sytuacji, kiedy nabywa (obejmuje) akcje w spółce kapitałowej, w której ASI posiada udziały lub akcje. Warunkiem stosowania ulgi jest wymóg, aby ASI posiadała w spółce portfelowej co najmniej 5% udziałów (akcji) oraz aby ASI posiadała te udziały (akcje) w okresie 90 dni od dnia nabycia lub objęcia udziałów (akcji) w spółce kapitałowej przez podatnika.

Odliczenie w ramach omawianej preferencji może dotyczyć jedynie podstawy opodatkowania ustalonej zgodnie z art. 26 ust. 1 ustawy PIT lub art. 30c ust. 2 ustawy PIT. Oznacza to, że możliwość skorzystania z ulgi przysługuje podatnikom rozliczającym się z wykorzystaniem zasad ogólnych (skala podatkowa w stawkach 12% i 32%) lub w formie podatku liniowego (od dochodów z pozarolniczej działalności gospodarczej lub działów specjalnych produkcji rolnej) w stawce 19%. Limit kwoty możliwej do odliczenia od podstawy opodatkowania wynosi 250 000 zł w roku podatkowym.

Co istotne, rozliczenie dochodów uzyskanych z odpłatnego zbycia akcji odbywa się na podstawie art. 30b ust. 1 ustawy PIT. Związana z tymi dochodami podstawa opodatkowania nie została uwzględniona w art. 26hc ustawy PIT. W rezultacie podstawa opodatkowania dochodów z tytułu odpłatnego zbycia akcji nie podlega obniżeniu w ramach przedmiotowej ulgi.

Uprawnienie do odliczenia wymaga więc spełnienia łącznie następujących warunków:

1. Udziałowcem (akcjonariuszem) ASI musi być podmiot, który nabył lub objął udziały (akcje) w tej ASI sfinansowane w całości lub w części ze środków europejskich, niemających charakteru bezzwrotnego, przeznaczonych na inwestycje Venture Capital na terenie Rzeczypospolitej Polskiej (np. BRIdge Alfa lub PFR),
2. Podatnik musi zawrzeć z ASI umowę inwestycyjną regulującą prawa i obowiązki alternatywnej spółki inwestycyjnej oraz podatnika, wynikające z nabycia przez podatnika akcji w alternatywnej spółce inwestycyjnej lub wspólnej inwestycji alternatywnej spółki inwestycyjnej oraz podatnika w spółkę kapitałową, w której alternatywna spółka inwestycyjna nabędzie lub obejmie co najmniej 5% udziałów (akcji).
3. Nie mogą istnieć powiązania podatnika ani z ASI, ani ze spółką kapitałową, której dotyczy inwestycja. W okresie 2 lat poprzedzających dzień pierwszego objęcia lub nabycia akcji w ASI lub w spółce kapitałowej, ta ASI i spółka kapitałowa nie może być z podatnikiem podmiotem powiązanym.
4. Podatnik musi posiadać te akcje nieprzerwanie przez okres co najmniej 24 miesięcy. W przypadku ich zbycia przed upływem tego okresu, podatnik będzie zobowiązany doliczyć uprzednio odliczone kwoty do dochodu za rok podatkowy, w którym nastąpiło zbycie akcji w ASI lub w spółce kapitałowej.

Podsumowanie

Konsekwencje podatkowe w zakresie podatku dochodowego związane ze zbyciem akcji mogą się różnić, w zależności od statusu podatnika, statusu podmiotu, którego akcje są zbywane, a także innych okoliczności. Każdorazowo warto zastanowić się więc, czy istnieje możliwość takiego zaplanowania inwestycji aby w jak najkorzystniejszy sposób.