W jaki sposób inwestor może zabezpieczyć swoje interesy?

Zabezpieczenie interesów inwestora w spółce – kluczowe uprawnienia korporacyjne

Inwestor, który decyduje się na finansowanie startupu pokłada wiarę w potencjał projektu, jego wartość, a także kompetencje założycieli. Zarządzanie spółką, jej rozwój i działalność operacyjna leży w ich rękach. W standardowym modelu inwestycyjnym, inwestor przystępujący do spółki przyjmuje rolę pasywną i pozostawia założycieli przy „sterach”.

Dokonując inwestycji inwestor nie może jednak ryzykować, że będzie pozbawiany dostęp do informacji o spółce. Musi również zabezpieczyć możliwość wpływania na jej kluczowe decyzje oraz możliwość reagowania w razie niewłaściwego wydatkowania przekazanych środków, nieosiągania założonych kamieni milowych lub innych nieprawidłowości.

Takie narzędzia zapewnia przede wszystkim odpowiednio określona w umowie inwestycyjnej struktura udziałowa i korporacyjna startupu. Właściwe postanowienia umowne dotyczące składu i uprawnień organów spółki są podstawowym elementem prawidłowo skonstruowanej umowy inwestycyjnej.

Zarząd spółki w startupie, co do zasady, jest „ośrodkiem” bieżącej działalności, najważniejszych prac i podejmowanych decyzji. To na nim w dużej mierze spoczywa ciężar realizacji przyjętych w umowie inwestycyjnej założeń. Jednocześnie to właśnie członkowie zarządu zazwyczaj dysponują pełną wiedzą w zakresie aktualnej sytuacji spółki, stosowanych rozwiązaniach, czynionych postępach, czy wreszcie zgodności z biznesplanem i zasadami inwestycji.

Pomimo, że z punktu widzenia inwestora zarządzanie startupem przez założycieli lub jego kluczowych członków zespołu jest rzeczą naturalną, to w jego interesie jest zabezpieczenie swojej „strefy wpływów” w danej spółce. Częstym zabiegiem jest wprowadzanie do umowy inwestycyjnej i umowy spółki uprawnienia osobistego inwestora do powoływania i odwoływania określonej liczby członków zarządu.

Uprawnienie inwestora do powołania do zarządu osoby lub osób przez niego wyznaczonych może również zostać rozszerzone o możliwość nadawania takim osobom szczególnych kompetencji.

Wpływ inwestora na skład osobowy zarządu startupu może mieć charakter typowo kontrolny – powołanie osób w celu sprawowania nadzoru nad bieżąca działalnością spółki lub w celu kontroli nad prawidłowym dysponowaniem środkami finansowymi (np. CFO) – jak również może być to sposób na wsparcie rozwoju startupu. Inwestor może uzupełnić skład zarządu osobami posiadającymi szczególne doświadczenie i kompetencje w wybranej dziedzinie.

Istotne jest szczegółowe i czytelne określenie podziału obowiązków i ról w zarządzie, a także określenie zasad reprezentacji spółki – np. tak, aby przedstawiciel inwestora miał realny wpływ na podejmowane przez zarząd startupu decyzje o zaciąganiu w imieniu spółki zobowiązań. Analogiczne uprawnienia inwestor może sobie zapewnić w ramach umowy inwestycyjnej w odniesieniu do rady nadzorczej, która jest organem kontrolnym spółki.

Kompetencje kontrolne rady nadzorczej mają szczególne znaczenie dla wspólników mniejszościowych, a także udziałowców, którzy nie wchodząc w skład zarządu nie prowadzą bezpośrednio spraw spółki.

Dobrze skonstruowana umowa inwestycyjna może przewidywać po stronie inwestora uprawnienia w kreowaniu składu osobowego rady nadzorczej startupu, co pozwoli skuteczniej kontrolować m.in. sposób wydatkowania środków finansowych.

Często spotykanym rozwiązaniem jest nałożenie na zarząd obowiązku uzyskania uprzedniej zgody rady nadzorczej na podjęcie określonych czynności. Choć może się wydawać, że w interesie inwestora jest jak najszersze określenie katalogu takich czynności, to należy pamiętać, że rozwój startupu zależy również od sprawności i decyzyjności zarządu oraz jego szybkości działania. Zbyt duża ingerencja inwestora w działania spółki poprzez radę nadzorczą może wyraźnie spowolnić, a nawet zablokować podejmowanie kluczowych decyzji.

Rozsądnym wyjściem może być określenie kwoty wydatków lub zobowiązań spółki, której przekroczenie wymusza uzyskanie zgody rady nadzorczej lub dokładne wskazanie przykładów, kiedy taki obowiązek się aktualizuje. Ważne jest, aby katalog spraw, które wymagają takiej zgody był odpowiednio precyzyjny i odnosił się to spraw najistotniejszych w spółce.

Poza zarządem i radą nadzorczą, organem, którego zakres uprawnienia kształtuje się w ramach corporate governance, jest również zgromadzenie wspólników (walne zgromadzenie akcjonariuszy w spółce akcyjnej i komandytowo-akcyjnej). Nie będzie nadużyciem stwierdzenie, że zgromadzenie wspólników jest organem o kluczowej, nadrzędnej roli.

To właśnie ten organ zatwierdza najistotniejsze decyzje związane z działaniem spółki i jej długofalowym rozwojem. O szczególnej wadze uchwał zgromadzenia wspólników świadczy fakt, że jego decyzje mogą być przedmiotem kontroli sądu w toku powództwa o stwierdzenie nieważności lub uchylenie uchwały.

Przede wszystkim należy zwrócić uwagę,  że zgromadzenie wspólników jest organem uprawnionym do zmiany umowy (statutu) spółki. Wobec tego zabezpieczenie korzystnych dla danej strony warunków w umowie spółki może okazać się nieskuteczne, gdy pozostali wspólnicy, posiadający większość głosów, będą mogli swobodnie zmieniać jej treść. Remedium na to jest np. wprowadzenie do umowy spółki zapisu wymagającego zgody inwestora na dokonanie zmian jej treści.

Każdemu inwestorowi powinno zależeć na dysponowaniu uprawnieniem do blokowania uchwał, mogących w jego ocenie negatywnie wpłynąć na losy spółki. Takie prawo kontroli można sprawować w szczególności przez określenie wymaganej większości głosów lub wymaganego quorum na zgromadzeniu.

Możliwe jest też wymaganie uzyskania przez daną uchwałę głosu „za” konkretnego udziałowca, aby uchwała została przyjęta. Ponadto przepisy kodeksu spółek handlowych przewidują możliwość ustanowienia w spółce udziałów uprzywilejowanych co do głosu. W rezultacie umowa spółki może przypisywać określonym udziałowcom po dwa, a nawet trzy głosy przypadające na jeden posiadany udział.

Reasumując, negocjowanie zakresu uprawnień korporacyjnych przez inwestora powinno być integralnym elementem procesu inwestycyjnego, tak jak jest nim wybór spółki z potencjałem oraz negocjowanie wysokości udziału w kapitale zakładowym. Zabezpieczenie wpływu inwestora na losy spółki po zawarciu umowy znacząco zwiększa szanse na wyjście z inwestycji z pieniędzmi.