Zabezpieczenie zaangażowania założycieli oraz inwestorów w rozwój startupu

W procesie rozwoju startupu, role założycieli i inwestorów diametralnie się różnią. Najczęściej aktywność inwestorów ogranicza się do zapewnienia finansowania spółce i nadzorowania realizacji założonych celów oraz prawidłowego wydatkowania środków. Założyciele przeważnie pozostają odpowiedzialni za działalność operacyjną, zarządzanie spółką czy końcową realizację projektu.

Klauzula nakazu wyłączności operacyjnej

Założyciele startupu dysponują pomysłem, doświadczeniem w danej dziedzinie oraz często posiadają już wypracowane know-how, a więc ich rola w osiągnięciu sukcesu inwestycji jest niebagatelna. Nierzadko to właśnie założyciele są jednym z czynników zachęcających inwestora to finansowania. W końcu nawet rewolucyjny projekt potrzebuje przede wszystkim właściwych ludzi.

Z punktu widzenia inwestorów niezbędne jest prawidłowe zabezpieczenie w umowie inwestycyjnej odpowiedniego zaangażowania założycieli w rozwój spółki. Stosowane klauzule umowne powinny skutecznie motywować założycieli do efektywnej pracy i skoncentrowania się na finansowanym projekcie.

Nakaz wyłączności operacyjnej polega na ograniczeniu lub nawet uniemożliwieniu założycielom działalności niezwiązanej z danym startupem, w tym pracy zawodowej czy prowadzenia równolegle innych przedsięwzięć. Poprzez zawarcie w umowie postanowienia o nakazie wyłączności operacyjnej inwestor chce zyskać pewność, że twórcy poświęcą odpowiednią ilość czasu i pracy na rozwój inwestycji.

W ramach negocjacji umowy inwestycyjnej strony mogą określić jaki charakter lub zakres działalności będzie podlegał wyłączeniu. Regulacje umowne mogą przewidywać również szereg sankcji związanych z naruszeniem przez założycieli postanowień omawianej klauzuli. Oprócz odpowiedzialności odszkodowawczej, kar umownych, ograniczenia przekazywanych środków czy wypowiedzenia umowy inwestycyjnej przez inwestorów, nakaz wyłączności operacyjnej często powiązany zostaje z klauzulami w zakresie vestingu. W ramach vestingu założyciele startupu (lub inni kluczowi członkowie zespołu) zobowiązują się do aktywnego działania na rzecz rozwoju projektu. Już od samego początku mogą  otrzymywać udziały lub akcje w spółce w zamian za zaangażowanie lub osiąganie założonych celów.

Sankcją za naruszenie nakazu wyłączności operacyjnej przez założycieli może być zobowiązanie ich do zbycia części lub wszystkich posiadanych udziałów/akcji w spółce na rzecz inwestora za ustaloną z góry cenę (reverse-vesting) albo umorzenie tych udziałów/akcji. Im wcześniej założyciele naruszą obowiązek zaangażowania, tym większą część swoich udziałów utracą. Założyciele mogą również zostać pozbawieni uprawnienia do nabycia przydzielonej im puli udziałów lub akcji.

W ramach umowy inwestycyjnej można także przewidzieć wyjątki i ustalić jaka działalność założycieli nie będzie stanowiła naruszenia nakazu wyłączności. W szczególności jest to istotne z punktu widzenia założycieli, którzy równolegle zaangażowani są w działalność naukową, pracują w szkołach wyższych czy w instytutach badawczych. Najczęściej taka aktywność, niezwiązana bezpośrednio z działalnością spółki, a w szczególności nienosząca znamion działalności konkurencyjnej, nie wpływa negatywnie na funkcjonowanie startupu i właściwe zaangażowanie założycieli w projekt.

Istotne jest, aby inwestor został poinformowany o wszelkiej działalności założycieli, która choćby potencjalnie mogłaby wpływać na ich zaangażowanie w finansowany projekt. Jednocześnie w interesie założycieli jest szczegółowe określenie w umowie inwestycyjnej stosownych wyłączeń w odniesieniu do działalności, z której nie chcą lub nie mogą zrezygnować.

Zakaz konkurencji

Zakaz konkurencji przewidziany w umowie inwestycyjnej stanowi zobowiązanie założycieli startupu do powstrzymania się przez nich od podejmowania jakiejkolwiek działalności, która mogłaby stanowić działalność konkurencyjną wobec działalności startupu, zarówno w czasie uczestnictwa inwestora w finansowanym projekcie jak i przez pewien okres po wyjściu z inwestycji.

Zakaz konkurencji może przewidywać powstrzymanie się przez założycieli od pracy lub współpracy (w tym nieodpłatnej) z podmiotami prowadzącymi działalność konkurencyjną wobec startupu. Zakaz ten obejmuje wszelkie formy zatrudnienia czy podejmowania współpracy, odnosząc się więc do zatrudnienia na podstawie umowy o pracę, umowy cywilnoprawnej, jak również pełnienia funkcji w zarządzie konkurencyjnej spółki lub jej radzie nadzorczej. Zakaz konkurencji może także ustanawiać ograniczenie po stronie założycieli do posiadania udziałów lub akcji w spółkach prowadzących działalność konkurencyjną wobec startupu.

Podczas negocjacji treści umowy inwestycyjnej, planując wprowadzenie zakazu konkurencji, strony powinny zwrócić szczególną uwagę na konstruowanie właściwej definicji działalności konkurencyjnej. Niewystarczająco precyzyjny i zbyt szeroki zakres działalności konkurencyjnej, który wynika z umowy inwestycyjnej, w razie powstania na tej płaszczyźnie konfliktu, może zostać podważony przez sąd. W rezultacie może się okazać, że inwestor nie będzie mógł stosować zakazu konkurencji w zakresie przyjętym w umowie inwestycyjnej.

Kolejną kwestią, na którą warto zwrócić uwagę jest okres oraz zakres obowiązywania zakazu. Z perspektywy założycieli natomiast istotnym jest, aby prawidłowo ustalić zakres ich działalności niezwiązanej z danym projektem, jako działalność niestanowiąca aktywności konkurencyjnej. Jest to szczególnie istotne, gdy założyciele pozostają zaangażowani równolegle w inne przedsięwzięcia, z których nie chcą rezygnować, a udział w nich nie wpłynie negatywnie na rozwój startupu.

W przypadku naruszenia ustanowionego zakazu konkurencji, założyciele mogą narazić się na odpowiedzialność kontraktową zgodnie z art. 471 Kodeksu cywilnego. Zazwyczaj jednak strony, przewidując w umowie inwestycyjnej omawianą klauzulę, określają również obowiązek zapłaty kary umownej na wypadek jej naruszenia. Karę umową nalicza się zazwyczaj w odniesieniu do każdego zidentyfikowanego naruszenia zakazu konkurencji.

Klauzula Lock-up

Istotą klauzuli Lock-up jest zablokowanie możliwości zbywania udziałów (akcji) przez udziałowców lub akcjonariuszy w określonej perspektywie czasowej. Celem tej klauzuli jest zabezpieczenie w wymaganym okresie obecności i zaangażowania kluczowych dla projektu udziałowców.

Prawidłowo zastosowana klauzula może być rozwiązaniem korzystnym z punktu widzenia zarówno inwestorów, jak i założycieli startupu. Może zabezpieczać interes inwestora, który wierząc w kompetencje kluczowych członków zespołu projektu, ma pewność, że ci nie zrezygnują z przedsięwzięcia zbyt wcześnie i pozostaną związani ze spółką. Z drugiej strony założyciele startupu otrzymują kredyt zaufania i poczucie bezpieczeństwa, ponieważ dopóki nie znajdą zastosowania przesłanki wyłączenia klauzuli, posiadanie przez nich praw udziałowych w spółce jest zagwarantowany. Ponadto, w przypadku objęcia klauzulą Lock-up również udziałów (akcji) inwestora, założyciele mogą być pewni, że inwestor nie wycofa się z inwestycji przynajmniej przez przewidziany okres.

Właściwe postanowienia w zakresie klauzuli Lock-up przewidziane w umowie inwestycyjnej, powinny zostać zaimplementowane także do umowy (statutu) spółki, której dotyczy inwestycja.

Klauzula underperformance

Dofinansowanie startupu ma co do zasady na celu realizację określonego projektu. Bardzo często proces osiągania założonego celu zachodzi etapowo. Wówczas, w modelowym przypadku, startup osiąga kolejne kamienie milowe.

W związku z tym również proces finansowania przedsięwzięcia następuje w częściach, a umowa inwestycyjna przewiduje wypłatę środków w szczegółowo określonych transzach. Transze z kolei powiązane są z realizacją założonych etapów. W rezultacie wypłata danej transzy możliwa jest po osiągnięciu konkretnego kamienia milowego przez startup.

W celu zabezpieczenia interesów inwestorów, możliwe jest uregulowanie w umowie inwestycyjnej konsekwencji związanych z brakiem realizacji kamieni milowych – w wyniku nieosiągnięcia przewidzianych rezultatów finansowych, braku postępu w pracach nad projektem, etc.

Ustanowienie klauzuli underperformance, w razie wystąpienia przewidzianych przesłanek, może pozwolić inwestorom na zareagowanie poprzez zastosowanie wcześniej przewidzianych sankcji o różnym charakterze. Sankcje mogą wiązać się z obowiązkiem zapłaty przez założycieli kar umownych, ograniczeniem roli założycieli w spółce lub odebraniem uprawnień korporacyjnych.

Ustanowienie programu motywacyjnego

Programy motywacyjne w spółce to instytucje wprost zachęcające uczestników projektu do wzmożonego zaangażowania w rozwój startupu i osiąganie założonych celów.

Inwestor może w umowie inwestycyjnej przewidzieć jakie rezultaty projektu będą dla niego na tyle satysfakcjonujące, że założyciele będą mogli liczyć na uzyskanie dodatkowych korzyści. Korzyści te to najczęściej uprawnienia do objęcia dodatkowych udziałów (akcji) w spółce, zarówno w ramach utworzenia nowych udziałów (emisji nowych akcji) w podwyższonym kapitale zakładowym, jak i nabycia określonej liczby udziałów (akcji) od inwestorów.

Ustanowienie w umowie inwestycyjnej programu motywacyjnego wymaga wprowadzenia właściwych postanowień umownych. W szczególności należy zadbać o właściwe opisanie kamieni milowych, których osiągnięcie w określonym czasie będzie skutkować powstaniem uprawnień założycieli do uzyskania korzyści, a także precyzyjne określenie beneficjentów programu motywacyjnego.